9.4 Etkileşimli Ortamlarda İşbirlikli Öğrenme

Etkileşimli Ortamlarda İşbirlikli Öğrenme

İnternete dayalı etkileşimli ortamlar, öğrencilerin desteklenmesine yarayan eğitimsel etkileşimi sunmaktadır. Yer ve zaman kısıtlamasında bağımsızlık, öğrencilere birbirleriyle uzaktan çalışma yapabilmelerine, sınıf arkadaşları ve öğretmenlerle etkileşim ve işbirliği sağlanmasına olanak vermektedir. İnternet yoluyla eğitimde bilgisayar, modem ve telefon ile öğrencinin sisteme erişmesi için gerekli yazılımlarla işlevsel sanal sınıflar oluşturulabilmektedir.

Sanal sınıflar hem yüz yüze hem de uzaktan eğitimde işlevsel olarak kullanıma uygun düşmektedir. Öğrenciler birbirleriyle ya da öğretmenlerle sanal sınıflarda yazılı, sesli ve görüntülü olarak ya da hem yazılı hem sesli hem de görüntülü olarak iletişim kurabilmektedirler. Sanal sınıflar korumalı olarak öğrencilerin ve öğretmenlerin bulundukları yerde ve istedikleri zamanda bilgilerini ve görüşlerini biraraya getirip paylaşmalarına olanak sağlamaktadır.

Öğrencilerin ve öğretmenlerin bilgilerini ve görüşlerini paylaşmaları da aralarındaki iletişim türüne dayalı olarak konuşma, yüz yüze görüşme ve yazışma yoluyla olmaktadır. Yazılı iletişimde olduğu gibi öğrencilerin ve öğretmenlerin birbirleriyle paylaştıkları bilgiler ve görüşler kolay anlaşılabilmekte ve sonradan referans gösterilmek üzere saklanabilmektedir.

Öğrencilerin bilgilerini ve görüşlerini paylaşmak için tartışmalara katılımı, yine öğrencilerin kendilerinin ve uzaktan eğitim uygulayıcılarının işine yarayabilecek şekilde incelenmek üzere kaydedilebilmektedir. Tartışmalara katılımın kaydedilmesi öğrencilere yüz yüze eğitimdeki bir sınıftan farklı olarak önceden gönderilen iletileri inceleyebilme, daha düşünsel bir analiz yapabilme ve daha sonraki katılımlar için daha uygun sözcükler seçme olanağı sağlamaktadır¹⁰.

Yüz yüze eğitimdeki sınıflarda öğrenciler; bireysel olarak, birbirleriyle yarışarak ya da küçük gruplar halinde birbirleriyle işbirliği yaparak öğrenmektedirler^11-12-13. Öğrencilerin ne zaman bireysel, ne zaman yarışarak ya da birbirleriyle işbirliği yaparak çalışacaklarına ve bu yollardan biriyle çalışıp çalışmamalarının gerekip gerekmediğine genelde öğretmenler karar vermektedirler. Öğrencilerin bireysel çalışması, diğer öğrencilerin başarısını ya da başarısızlığını etkilemektedir. Öğrencilerin yarışarak çalışması da bir öğrencinin başarısı diğerinin başarısızlığını gerektirmektedir. İşbirliği yaparak çalışıldığında ise yarışarak öğrenmenin tam tersi bir sonuç ortaya çıkmaktadır. Eğer bir öğrenci çok çalışırsa diğerlerinin başarısını da arttırmaktadır¹⁴. Öğrencilerin nasıl çalışmaları gerektiği konusunda öğretmenlerin karar vermelerinde; öğrenme hedeflerinin yapısındaki farklılık, öğrenciden istenen başarı düzeyi, öğretmen öğrenci arasındaki ilişkinin biçimi, yapılacak olan işin gerektirdiği yardım miktarı ve planlanan değerlendirmenin türü etkili olmaktadır. Öğrencilerin birlikte çalışmaları, işbirliği yapmayı gerektiren öğrenme hedeflerinin gerçekleşmesini desteklemekte ve birlikte çalışarak öğrenmeye olanak sağlamaktadır.

Birlikte çalışmayı öğrenme, insanın, aile yaşamının ve hatta devletin gelişiminin can damarı olarak kabul edilmektedir. Çünkü, hızla artan hızlı değişim ve uyuşmazlıkla karakterize bir dünyada işbirliği, yaşamda kalabilmeyi sağlayan en önemli beceri olabilmektedir.

İşbirliği yapılması dayanışmayı da yanında getirmektedir. Grup halinde öğrenmeyi geliştirmede iki farklı yaklaşım vardır. Bu yaklaşımlar dayanışmalı ve işbirlikli öğrenmedir. Dayanışmalı öğrenme ile ilgili kavramlar ilk olarak sanat dallarında ve üniversitelerdeki akademik çevrelerde gelişmiş, sonra da iş yaşamında ve eğitim uygulamalarında önem kazanmıştır. İşbirlikli öğrenme ile ilgili kavramlar ise öncelikle eğitim psikolojisi ve grupla öğrenim ile ilgili çalışmalarla ortaya çıkmış ve eğitim süreçlerinde uygulanmıştır¹⁵.

Genel olarak dayanışmalı öğrenme, farklı düzeylerdeki ya da alanlardaki öğrencilerin birbirlerine yardım ettikleri öğrenme fırsatlarını açıklamaktadır. Dayanışmalı öğrenmede öğrenciler için amaçlanan; ortak bir amacı gerçekleştirmek için hünerlerini bir araya getirmek ya da daha başarılı öğrencilerin diğerlerine öğretmesini sağlamaktır. İşbirlikli öğrenme basitçe; öğrencilerin küçük gruplar halinde çalışarak ve birbirinin öğrenmesine yardım ederek öğrenmeyi gerçekleştirme süreci olarak kabul edilebilir¹⁶. Böyle bir süreçte genelde benzer düzeydeki öğrencileri bir araya getirerek öğrenmelerini sağlamak amaçlamaktadır. İşbirlikli öğrenme öğrencilerin küçük gruplar oluşturarak bir sorunu çözmek ya da bir görevi yerine getirmek üzere ortak bir amaç uğrunda birlikte çalışma yoluyla bir konuyu öğrenme yaklaşımıdır^17-18.

İşbirliği yaparak öğrenmenin amacı ortak bilgi edinmek ve bu bilgiyi bir sorunu çözmede kullanmaktır. İşbirlikli öğrenme öğrencilerinin bir kazanç sağlamasını amaçlayan ve bu kazancı öğrenci topluluğuna da katmak isteyen öğretmenler için yararlıdır. Yapılan araştırmalar özellikle de geleneksel sınıfta başarısız olmuş öğrenciler için işbirlikli öğrenmenin yararının daha da fazla olduğunu göstermektedir¹⁹. Genelde işbirlikli öğrenme olumlu bir sosyal hava yaratmakta ve kavramayı kolaylaştırmaktadır.

İşbirlikli öğrenme ortak bir amaca yönelik olarak grup halinde çalışan öğrencilerin kendi kendine çalışan öğrencilere göre daha iyi öğrendikleri düşüncesine dayanmaktadır. Amaç, öğrencilerin birbirlerinin başarısını istemeleri, güdülenmelerini sağlamaları ve öğrenme hedeflerine ulaşmaları için birbirlerine öğretmelerini sağlamaktır. Öğrencilerden düşüncelerini sunmaları ve düşünce farklılıkları üzerinde çalışmaları istenir. Ders içeriği hakkında etkin olarak düşünmeleri sağlanır ve bu içeriği grup amacını gerçekleştirmede kullanmaları istenir. İşbirliği içindeki gruplar heterojen bir yapıya sahiptirler ya da yetenek, cinsiyet ve etnik gruba bağlı olarak karıştırılmışlardır. Olumlu akademik başarı, gelişmiş özsaygı, gelişmiş sosyal beceriler ve gelişmiş ırk ilişkileri konularının tümü işbirlikli öğrenme deneyimleri ile bağlantılıdır²⁰.

İşbirlikli öğrenmede ortamın demokratikleştirilmesi ve insancıllaştırılmasına katkı söz konusudur. İşbirlikli öğrenmede grup üyeleri grubun bir bütün olduğunu, grubun başarısından ya da başarısızlığından her üyenin sorumlu olduğunu bilmesi gerekir. Grup çalışmalarında, farklı yetenekleri, farklı bedensel gelişmeleri ve eğitim özgeçmişleri olan öğrenciler birlikte çalışırken ortak bir amaca yönelmekte ve daha iyi arkadaşlık ilişkileri kurabilmektedirler. Birbirlerini daha iyi tanıdıkça yapay engeller ortadan kalkmakta, bireyin başarısı grubun başarısına bağlı olduğundan grup üyeleri arkadaşlarının başarılı olmalarına sürekli katkı sağlamaktadır. Grup üyeleri birbirlerine öğreterek ya da her üye işin bir kısmını yaparak yardımlaşırlar. Diğer bir anlatımla gruptaki herkes birbirinin öğrenmesinden sorumlu olmaktadır²¹.

İşbirlikli öğrenme olumlu ve karşılıklı bağlılık gerektirir. Olumlu ve karşılıklı bağlılık grubun her üyesinin etkin olarak görev alması ve grubun başarısında rol oynaması anlamına gelir. Öğrenciler diğer öğrencilerle ilişkilerinde başarılı olmaya iten uygun kararları almada özgür bırakıldığında olumlu karşılıklı dayanışma ortaya çıkmış olur. Olumlu karşılıklı bağlılık ortaya çıktığında öğrenciler " aynı tarafta olma " nın kişisel deneyimini yaşarlar ve birbirlerine karşı dayanışma içinde davranırlar.

İşbirliği içinde olan bir grubun üyesi olarak öğrenmenin önemli yanlarından biri de işbirlikli olarak çalışmadan sonra ortaya çıkan kendi kendini sorgulamadır. Grup üyeleri hangi ilişkilerin yolunda gittiği hakkında konuşmaya gereksinim duyarlar ve hangi tür gelişmelerin gerçekleştirilebileceğini tartışmak isterler. Takımlar takım çalışmalarını değerlendirmeleri konusunda cesaretlendirilmelidirler. Öğrenciler çalışmalarını gözden geçirip değerlendirdiklerinde ve gelişme için amaçlar belirlediklerinde daha başarılı olmaktadırlar²².

Başarılı işbirliği belirli bir planlama ya da eğitim olmadan ortaya çıkamaz. Öğretmenlerin gruplar kurmaktan ve onlara birlikte çalışmalarını söylemekten fazlasını yapmaları gerekir. Öncelikle öğrencilere sosyal beceriler kazandırmalıdırlar. İşbirliği ve dayanışma için gerekli sosyal becerileri geliştirmek için üç çalışma önerilmektedir. Birinci olarak, öğretmenler öğrencilere olumlu dayanışma sosyal becerilerinin ne anlama geldiğini anlama konusunda yardımcı olmalıdırlar. İkinci olarak öğrenciler bu dayanışma becerilerini uygulamaya çalışmalıdırlar. Öğrencilerin öğretmen tarafından oluşturulan senaryolarda nasıl davrandıklarını konu edinen alıştırmalar yapmak sosyal becerileri öğrenmekte etkili bir yoldur. Üçüncü olarak bu sosyal becerileri kullanmaları hakkındaki görüşlerini yansıtmalıdırlar. Amaçlanan becerilerin gruplarında ne derece iyi yorumlandığı konusunda tartışmalıdırlar²³.

İnternet yoluyla eğitimde işbirlikli öğrenme, planlı ya da plansız bir sosyal etkileşim süreci aracılığıyla gerçekleşmektedir. Öğrenme ortamının doğası konuyla düzenli ilgilenmeyi ve etkileşimli çalışmayla birliktelik üst düzey öğrenmeyi ön plana çıkartmaktadır.